Powstanie Styczniowe – co warto wiedzieć?

Powstanie Styczniowe było szczytem polskich dążeń niepodległościowych. Co warto wiedzieć o jednym z największych polskich zrywów narodowych?

Branka warszawska, 14/15 stycznia 1863 roku

Plan Wielopolskiego

Naczelnik rządu cywilnego, Aleksander Wielopolski, planował pozbyć się polskiej młodzieży zaangażowanej w konspirację. Nie chciał w ten sposób dopuścić do wybuchu powstania. Przymusowy pobór do carskiej armii miał objąć kilka tysięcy rekrutów podejrzewanych o działalność patriotyczną. 

Do tej pory branka do rosyjskiego wojska odbywała się poprzez losowanie. Tym razem podstawą miały być imienne listy przygotowane przez Zygmunta Andrzeja Wielkopolskiego i Siergieja Muchanowa.

Zamiarem poboru miało być przeciwdziałanie wybuchowi powstania, tymczasem przyspieszyło jego wybuch. Choć branka była objęta tajemnicą część osób z list opuściło Warszawę. W Puszczy Kampinoskiej oraz Lasach Serockich zaczęły formować się pierwsze powstańcze oddziały.

Aby zapobiec przeprowadzeniu poboru na prowincji, termin rozpoczęcia powstania wyznaczono na 22 stycznia 1863 roku.

Epilog Powstania Styczniowego

Powstanie styczniowe było największym i najdłuższym polskim zrywem niepodległościowym przeciwko rosyjskiemu zaborcy. Przyniosło, niestety, klęskę spowodowaną w głównej mierze rosyjską przewagą militarną, terrorem, publicznymi egzekucjami, rzezią ludności i brakiem zainteresowania chłopów udziałem w powstaniu. Ściągnęło również represje na jego uczestników. Nastąpiły konfiskata majątków powstańców, masowe zsyłki na Syberię (na katorgę pognano 35- 40 tysięcy uczestników). Powstanie pochłonęło 20 tysięcy ofiar, z czego szacuje się, że tysiąc zostało skazane na śmierć i zawisło na szubienicach. Doszło do wzmożonej rusyfikacji społeczeństwa.

Z drugiej zaś strony umocniło w Polakach poczucie tożsamości narodowej. W przyszłości zaowocowało to zmianą mentalności i społecznej świadomości, dążeniami niepodległościowymi podejmowanymi przez następne pokolenia. Niektórzy historycy twierdzą nawet, że bez Powstania Styczniowego mogłoby nie być polskiej niepodległości w 1918 roku.

Pamięć o powstańcach

Powstańcy styczniowi byli stawiani jako wzór patriotyzmu w II Rzeczypospolitej. Otrzymywali emerytury wojskowe, honorowe stopnie oficerskie, surduty mundurowe z grubego sukna w kolorze śliwkowym, letni wypoczynek w domach ziemiańskich. Stała za tym potrzeba posiadania nadających się do powszechnego uwielbienia bohaterów, wspólnych dla całego społeczeństwa.

Najdłużej żyjącymi Powstańcami Styczniowymi byli ppor. Feliks Bartczuk “Piast” (zm. 9 marca 1946 r.) oraz ppor. Antoni Süss (zm. 26 stycznia 1946 r.).

Baza internetowa tworzona społecznie od 2013 roku Światowy Szlak Powstania Styczniowego https://genealogia.okiem.pl/szlak-1863 zawiera 4042 lokalizacje rozsianych po całym świecie miejsc związanych z walką o wolność Polski w latach 1863-1866.

Autor: Piotr Zarośliński

Fot. https://muzhp.pl/wiedza-on-line/powstanie-styczniowe-1