Okazuje się, że efekt Mandeli pozostaje wciąż jedną z największych zagadek naszej psychiki. Naukowcy do tej pory nie potrafią ustalić, skąd w ogóle bierze się owo zjawisko. Nie budzi jednak wątpliwości, że jest to jedno z najbardziej fascynujących zjawisk związanych z ludzką pamięcią oraz samym funkcjonowaniem mózgu.
Efekt Mandeli dotyczy przede wszystkim wspomnień. Pamiętamy pewne fakty, wydarzenia czy zjawiska, które nigdy się nie wydarzyły. Możemy pamiętać też prawdziwe sytuacje. Jednak szczegóły mogą się trochę różnić tego, co faktycznie zaszło. Sprawa jest o tyle ciekawa, gdyż Efekt Mandeli dotyczy większej grupy ludzi. Mamy do czynienia z tym zjawiskiem, gdy jakieś wydarzenie zostało zapamiętane w określony sposób przez znaczną liczbę ludzi. Nazwa została stworzona przez Fionę Broome na część południoafrykańskiego aktywisty i polityka Nelsona Mandeli.
Pomysłodawczyni nazwy wspomnianego zjawiska sama siebie nazywa „konsultantką ds. paranormalnych”. Któregoś dnia Fiona Broome usłyszała, jak pewna grupa osób mówiła, iż Mandela umarł w więzieniu w latach 80. XX wieku. Było to bez wątpienia zniekształcone wspomnienie, gdyż za nim odszedł z tego świata, zdążył wyjść z więzienia i zostać prezydentem RPA. Zmarł dopiero w 2013 roku, kilka lat po tym jak po raz pierwszy użyto określenia efekt Mandeli.
Przykłady efektu Mandeli
Zbiorowa błędna pamięć sporej grupy ludzi, dotycząca śmierci Mandeli, skłoniła Fionę Broome, by bliżej przyjrzeć się temu zjawisku. Postanowiła zbadać podobne przypadki. Jak się później dowiedziała, efekt Mandeli występuje dość często. Czasem bywa bardzo zaskakujący. Możemy, w każdej chwili dowiedzieć się, że my także należymy do grupy, która ma zniekształcone wspomnienia dotyczące danej sytuacji.
Jeden z najbardziej popularnych zjawisk efektu Mandeli dotyczy serii książek i kreskówek dla dzieci pod tytułem Misie z niedźwiedziej krainy. Znacząca liczba osób źle utrwaliła w pamięci nazwisko tytułowych niedźwiadków. Zamiast Berenstain, zapamiętała Berentein.
Kolejnym bardzo ciekawym przykładem jest kultowy wers z filmu „Gwiezdne Wojny: Imperium Kontaktuje”. Znacząca liczba fanów serialu pamięta tekst„Luke, jestem twoim ojcem”. W rzeczywistości wers brzmiał „Luke, nie jestem twoim ojcem”. To powszechne, błędne cytowanie zapoczątkowało dyskusje dotyczące ludzkiej pamięci, a także możliwości zmiany osi czasu.
Kolejnym przykładem złej pamięci zbiorowej jest Pikachu. Wiele osób zapamiętało, iż wspomniany pokemon ma czarną końcówkę ogona. W rzeczywistości ta część jego ciała zawsze była w jednolitym żółtym kolorze. W tym przypadku błąd pamięciowy może wynikać z faktu, iż Pikachu miał uszy z czarnymi końcówkami.
Efekt Mandeli nie dotyczy tylko popkultury. Okazuje się, że powiązany jest także z geografią. Znacząca liczba osób uważa, że Nowa Zelandia położona jest na północny – wschód od Australii. W rzeczywistości na mapie gołym okiem można zauważyć, że znajduje się na południowym – wschodzie od najmniejszego kontynentu na świecie.
Równoległe światy
Liczne zafałszowane wspomnienia dużego odsetka społeczeństwa na świecie doprowadziły do wielu debat. Naukowcy, by w jakikolwiek sposób racjonalnie wytłumaczyć tak nieprawdopodobne zjawisko wysnuli wiele teorii. Szeroko dyskutowali o wszechświatach równoległych oraz alternatywnej rzeczywistości.
W miarę popularności efektu Mandeli niektórzy entuzjaści zaproponowali teorię dotyczącą podróży w czasie. Ich koncepcje mówią, że rozbieżność pamięci zbiorowej, może być efektem, przemieszczenia poszczególnych jednostek między różnymi wymiarami lub liniami czasu. Wspomniane teorie choć mają charakter spekulacyjny, to i tak bardzo mocno pobudzają wyobraźnię osób interesujących się zjawiskami paranormalnymi.
Teorię o podróżach w czasie można jednak obalić już na samym wstępie. Temat ten od dawna fascynuje naukowców. Okazuje się, że Stephen Hawking zorganizował nawet przyjęcie dla podróżników w czasie. Oficjalna informacja o jego przebiegu pojawiła się rok później. Na wydarzeniu nikt się nie pojawił. Miało to potwierdzić, że podróże w czasie nie są możliwe.
Wytłumaczenie efektu Mandeli
Efekt Mandeli to bez wątpienia ciekawe studium przypadku pomagające nam zrozumieć nasz umysł. Wspomniane zjawisko pokazało nam, jak zawiła jest nasza pamięć. Z jego przyczyny zdaliśmy sobie także sprawę, że zbiorowa pamięć może być kształtowana przez wspólne przekonania. Dopóki nie dowiemy się, czym jest ten fenomen, możemy domniemywać i kwestionować wiarygodność naszych wspomnień oraz plastyczność naszych percepcji.
Kognitywiści przekonują, że „pamięć nie jest doskonałym urządzeniem rejestrującym, ale procesem rekonstrukcyjnym”. Może na niego wpłynąć wiele czynników, takie jak: sugestia, konteksty kulturowe i upływ czasu. Od dawna wiadomo, że uczestnicy różnych wydarzeń po jakimś czasie mogą pamiętać je inaczej.
Problemy z pamięcią
Na problemy z pamięcią może wpłynąć wiele czynników. Jedną z przyczyn może być brak snu. Przeprowadzone badania potwierdzają, że niewyspana osoba ma problemy z koncentracją, przez co mało zapamiętuje. Uczestnicy eksperymentu musieli nauczyć się listy słów niepowiązanych semantycznie z konkretnym hasłem. Następnie podzielono ich na dwie grupy. Pierwsza z nich mogła przespać całą noc. Druga natomiast musiała wytrwać w bezsenności. Następnego dnia okazało się, że u niewyspanych osób wystąpił wyższy wskaźnik fałszywego rozpoznania.
Kolejną przyczyną słabej pamięci mogą być wszelkiego rodzaju traumy. Nie muszą być one związane z okresem dziecięcym. Bardzo ciekawe zdaje się być także to, że nasz styl przywiązania do innych, związany jest z naszymi fałszywymi wspomnieniami z dzieciństwa. Rodzaj naszego przywiązania związany jest z wydarzeniami z wczesnego okresu, a konkretniej z tym jak je pamiętamy.
Podsumowując efekt Mandeli jest dowodem na to jak bardzo złożona jest nasza pamięć oraz jak zmienne jest wspólne rozumienie rzeczywistości. Niezależnie od tego czy to zjawisko postrzega się przez pryzmat kognitywistki, czy jako bramę do innych wymiarów. Zjawisko to jest bardzo interesujące. Urzeka tych, którzy chcą rozwikłać tajemnice naszych zdolności poznawczych, jak i samego umysłu.
Bez wątpienia wiele jeszcze nie wiemy o naszym mózgu, snach czy wspomnieniach. W dobie rozwiniętej technologii, nauki i medycyny, przekonujemy się, jak trudno przeniknąć ludzki umysł i psychikę. Niezbadane elementy naszej codzienności pokazują nam każdego dnia, że do pełnego oświecenia naukowego brakuje nam wielu tysięcy lat. Nowe odkrycia rodzą więcej pytań, niż odpowiedzi. Miejmy nadzieję, że wkrótce dowiemy się więcej, a ta wiedza będzie poparta dowodami, a nie domysłami i licznymi teoriami.
Autorka: Patrycja Żero
Fot. Canva
