Kodeks pracy reguluje zarówno prawa, jak i obowiązki pracownika oraz pracodawcy. Każdy pracodawca ma obowiązek dostosowania stanowiska oraz obowiązków do indywidualnych potrzeb i możliwości pracownika.
W prawie stale dochodzi do różnego rodzaju zmian. W tym artykule wyjaśniamy kwestie związane ze świadczeniem pracy przez pracowników pełniących również rolę rodziców.
Kodeks pracy jest stale poszerzany o przepisy dotyczące równości pomiędzy kobietą, a mężczyzną. Chodzi tu przede wszystkim o równość w kwestiach zawodowych. Wprowadzanie nowych regulacji ma na celu umożliwienie pracownikowi będącemu jednocześnie rodzicem pogodzenie tych dwóch ról – pracownika i rodzica. Ustawa wprowadzająca owe zmiany została uchwalona dnia 9 marca 2023 roku. Oto najważniejsze zasady, o których mowa w Kodeksie pracy.
Polityka społeczna w prawie pracy
Według prawa obowiązującego w Unii Europejskiej polityka związana z zachowaniem równowagi między życiem zawodowym a prywatnym powinna polegać na:
- wspieraniu uczestnictwa kobiet w rynku pracy,
- równym dzieleniu obowiązków opiekuńczych między kobietą, a mężczyzną oraz redukcji różnic w udzielaniu wynagrodzeń.
Niestety, elastyczność godzinowa pracy oraz ich wydłużenie rodzi niemałe problemy w kwestii godzenia obowiązków zawodowych z prywatnymi. To z kolei przekłada się na niechęć ze strony pracodawców do zatrudniania kobiet.
Równe traktowanie pracowników, a zakaz dyskryminacji
Pracownicy mają równe prawa. Wynikają one z równoznacznego pełnienia takich samych obowiązków. Mowa tu oczywiście o równym, sprawiedliwym traktowaniu zarówno kobiet jak i mężczyzn na polu zawodowym. Zgodnie z art. 112-113 Kodeksu pracy dyskryminacja ze względu na pleć, rasę czy wyznanie jest niedopuszczalna. Powyższe zasady są podstawą praw pracowników.
Równowaga między pracą a macierzyństwem – zmniejszenie ciężaru obowiązków zawodowych
Artykuł 176 § 1 Kodeksu pracy zabrania kobietom będącym w ciąży oraz karmiącym wykonywania prac niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, a także uciążliwych. Mogą one negatywnie wpłynąć m.in. na przebieg ciąży, a przede wszystkim zdrowie.
Praca kobiet w ciąży – zmiany w czasie pracy
Kobieta w ciąży nie może wykonywać obowiązków zawodowych w czasie przekraczającym godziny pracy, jak również w godzinach nocnych.
Zgodnie z artykułem 178(1) Kodeksu pracy na pracodawcy zatrudniającym kobietę w ciąży w godzinach nocnych spoczywa obowiązek wprowadzenia zmian godzinowych do czasu zakończenia ciąży lub, jeśli nie jest to możliwe, przenieść ją na inne stanowisko. Jeśli jednak żadne z tych rozwiązań nie jest możliwe, wówczas pracodawca ma obowiązek zwolnić pracownicę z obowiązku świadczenia pracy na odpowiednią ilość czasu.
Kolejną kwestią jest pełnienie obowiązków zawodowych poza miejscem pracy. Pracodawca nie może bez zgody pracownicy zlecić ich wykonywania poza miejscem pracy. Nie może także zatrudniać jej w systemie przerywanego czasu pracy.
Badania lekarskie dla kobiet w ciąży, a czas pracy
Zgodnie z art. 158 Kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek udzielić pracownicy będącej w ciąży zwolnienia celem wykonania niezbędnych badań, jeśli nie mogą zostać wykonane poza godzinami pracy. To jednak nie zwalnia pracodawcy z obowiązku wypłacenia jej należnego wynagrodzenia.
Zmiany dla kobiet w ciąży lub karmiących – dodatek wyrównawczy
Zgodnie z art. 179 Kodeksu pracy, jeśli praca wymaga od kobiety będącej w ciąży wykonywania obowiązków zagrażających jej bezpieczeństwu, wówczas pracodawca jest zobligowany do zmiany lub jeśli nie jest to możliwe zwolnienia jej z obowiązku świadczenia pracy.
Każdy pracodawca powinien dostosować stanowisko pracy do aktualnych potrzeb pracownika. Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe, pracodawca jest obowiązany zmienić jej dotychczasowe stanowisko, a w razie braku takiej możliwości zwolnić z obowiązku świadczenia pracy
Jeśli zmiana w czasie pracy lub jej warunkach, bądź jej skrócenie, czy zmiana stanowiska doprowadziły do spadku wynagrodzenia, pracownica powinna otrzymać dodatek wyrównawczy.
Przerwy na karmienie
Kobiecie karmiącej dziecko zgodnie z art. 187 Kodeksu pracy przysługują min. dwie przerwy po 0,5 godziny. Oczywiście są one wliczane do czasu pracy. Kobiecie mającej więcej niż jedno dziecko przysługuje prawo do dwóch przerw w pracy nieprzekraczających 45 minut. Jeżeli kobieta pracuje mniej niż 4 godziny dziennie, wówczas taka przerwa jej nie przysługuje. Z kolei, jeśli czas jej pracy wynosi mniej, niż 6 godzin w ciągu dnia, to ma ona prawo do jednej w czasie pracy przerwy na karmienie.
Pracownik wychowujący dziecko w wieku do lat 8
Pracownik wychowujący dziecko w wieku poniżej 8 lat nie może wykonywać swoich obowiązków zawodowych w godzinach przekraczających ustalony czas pracy bez swojej wyraźnej zgody.
Urlopy rodzicielskie
Zgodnie z art. 180, 1821a i 186 Kodeksu pracy, każda kobieta po urodzeniu dziecka ma prawo do urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego, a także wychowawczego.
Praca a urlop rodzicielski
Każdy pracownik ma prawo do łączenia życia zawodowego z prywatnym. Jednak czas pracy w tym przypadku nie może przekraczać połowy jej pełnego wymiaru.
Tu urlop rodzicielski przysługuje na pozostałą część wymiaru czasu pracy. Praca zostaje podjęta na wniosek złożony przez pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej na 21 dni przed rozpoczęciem pracy. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika, pod warunkiem, że pozwala mu na to organizacja pracy lub rodzaj wykonywanych przez pracownika obowiązków. W przypadku odmowy uwzględnienia wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego, na pracodawcy spoczywa obowiązek poinformowania pracownika o przyczynie w terminie nieprzekraczającym 7 dni od dnia złożenia przez pracownika stosownego dokumentu.
Praca a urlop wychowawczy
Artykuł 186(2) stanowi, że pracownik przebywający na urlopie wychowawczym ma prawo do podjęcia pracy u dotychczasowego lub też innego pracodawcy lub rozpoczęcia innej działalności lub udziału w szkoleniach, pod warunkiem, że dodatkowe obowiązki nie uniemożliwiają mu pełnienia obowiązków opiekuńczych
Ponadto pracownik mający prawo do urlopu wychowawczego może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o obniżenie wymiaru czasu pracy do niższego, niż określona w ustawie połowa pełnego wymiaru czasu pracy, na okres korzystania z urlopu wychowawczego. Wniosek ten również musi zostać złożony w formie papierowej lub drogą elektroniczną, o czym mówi art. 186(7) Kodeksu pracy. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek.
Opieka
Pracownik sprawujący opiekę nad dzieckiem do 14 roku życia ma prawo do ubiegania się o zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy na okres 16 godzin lub 2 dni w ciągu całego roku kalendarzowego. Przy czym zachowuje on prawo do wynagrodzenia. On podejmuje decyzję o sposobie wykorzystania dni wolnych, jednak powinien zrobić to już podczas składania pierwszego wniosku.
Ilość udzielonego zwolnienia od pracy dla pracownika wykonującego pracę w niepełnym wymiarze godzinowym zależna jest od jego wymiaru czasu pracy. Niepełna godzina zwolnienia zaokrąglana jest w górę do pełnej godziny.
Analizując złożony przez pracownika wniosek o elastyczną organizację pracy, pracodawca powinien wziąć pod uwagę: indywidualne potrzeby pracownika (termin i przyczynę) oraz możliwości swoje jako pracodawcy, chodzi tu m.in. o organizację pracy oraz rodzaj wykonywanych przez pracownika obowiązków pracowniczych.
Praca w elastycznym wymiarze
Do elastycznej organizacji pracy zalicza się pracę:
- w formule zdalnej,
- w przerywanym systemie pracy,
- w systemie skróconego tygodnia,
- weekendową,
- w ruchomym czasie,
- w indywidualnej organizacji czasu pracy oraz pracę w obniżonym wymiarze godzinowym.
Pracownikowi sprawującemu opiekę nad dzieckiem do 8 lat przysługuje prawo do złożenia wniosku o zastosowanie względem niego elastycznej organizacji pracy.
Autor: Anna Marciszewicz
Fot. Canva
