Odzyskać tożsamość

Kilka słów o cmentarzu i kwaterze wojennej z okresu Wielkiej Wojny w Bychawie na Lubelszczyźnie. Publikujemy nazwiska poległych żołnierzy armii austro- węgierskiej pogrzebanych na tych obiektach

Bychawa

Bychawa to miasto położone około 30km od Lublina, nad rzekami Gałęzówką i Kosarzewką. Jest siedzibą gminy miejsko – wiejskiej. Zamieszkuje ją około pięciu tysięcy mieszkańców.

Podczas I Wojny Światowej przez miejscowość front przetoczył się trzykrotnie. Miejscami spoczynku poległych w tym konflikcie żołnierzy są na terenie miasta cmentarz wojenny “Biała Góra” oraz kwatera na miejscowym cmentarzu parafialnym.

“Biała Góra”

Cmentarz znajduje się w południowej części miasta, w pobliżu drogi prowadzącej do Gałęzowa. Nie ma bezpośredniego dojścia na jego teren, otoczony jest polami. Obiekt składa się z trzech kopców. Wierzchołek każdego z nich zwieńczony jest krzyżem. Według tablicy informacyjnej, znajdującej się w tym miejscu, cmentarz skrywa szczątki 556 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 591 żołnierzy armii rosyjskiej. Należy pamiętać jednak, iż w armiach zaborczych służyło wielu Polaków. Konstanty Rostworowski w swojej książce “Zmierzch Gałęzowa” wspomina o spotkaniu kawalerzystów obydwu wrogich armii w okolicach wsi. Nie doszło jednak między nimi do starcia, gdyż wszyscy… mówili po polsku.

Kwatera wojenna

Pierwotnie w tym miejscu znajdował się osobny cmentarz, położony tuż obok parafialnej nekropolii. Składał się z dziewięciu zbiorowych mogił, w których spoczęło 260 żołnierzy obu walczących stron. Wśród pogrzebanych w tym miejscu znajdują się m.in. zmarli pacjenci austriackiego szpitala polowego, który mieścił się w kościele parafialnym i budynku plebanii.Mogiły znajdują się po stronie północnej. Rozciągają się szeregiem od strony ul. Spokojnej (drogi rozdzielającej starą i nową część cmentarza parafialnego). Zdobią je proste, metalowe krzyże. W austro-węgierskiej ewidencji obiekt figuruje jako “Zadębie”.

Oto kilka nazwisk pochowanych na terenie Bychawy żołnierzy armii austro-węgierskiej, które udało nam się ustalić

• Nemecz András – ur. 1889, zm. 30.08.1914, 6. kompania polowa CK 71 Pułku Piechoty,
• Bertalan Tódor (Tivadar) – ur. 1887, zm. 28.08.1916 (1915), CK 26 Pułk Piechoty,
• Toht (Toth) Gyula – ur. 1889, zm. 03.09.1914, 8 kompania CK 12 Pułku Piechoty,
• Bielik János – ur. 1883, zm. 05.10.1914, kompania zapasowa CK 19 Batalionu Strzelców Polowych,
• Bednár Imre – ur. 1890, zm. 07.09.1914, 1 kompania polowa CK 71 Pułku Piechoty,
• Balázs Bertalan – ur. ?, zm. 13.09.1914, 7 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Borsi Ferenc – ur. 1891, zm. 28.08.1914, 8 kompania polowa CK 83 Pułku Piechoty,
• Majerhofer Dominik (Domonkos) – ur. 1889, zm. 28.08.1914, 8 kompania polowa CK 83 Pułku Piechoty,
• Schwartz (Schwarz) Gusztáv – ur. 1890, zm. 02.09.1914, 16 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Szabó József – ur. 1887, zm. 27.08.1914, 11 kompania CK 83 Pułku Piechoty,
• Zemann Pál – ur. ?, zm. 07.09.1914, 15 kompania CK 72 Pułku Piechoty,
• Borbély István – ur. 1892, zm. 03.09.1914, 11 kompania polowa CK 19 Pułku Piechoty,
• Deli Ferenc – ur. 1887, zm. 04.09.1914, 9 kompania CK 19 Pułku Piechoty,
• Fábián Dániel – ur. 1891, zm. 30.08.1914, 11 kompania polowa CK 19 Pułku Piechoty,
• Kappel Gusztáv – ur. 1884, zm. 29.08.1914, 15 kompania CK 83 Pułku Piechoty,
• Kocswara (Kasvara) János – ur. 1883, zm. 02.09.1914, 10 kompania polowa CK 12 Pułku Piechoty,
• Holló Lajos – ur. 1888, zm. 05.09.1914, 3 kompania CK 19 Pułku Piechoty,
• Kajári József – ur. 1890, zm. 30.08.1914, 10 kompania polowa CK 19 Pułku Piechoty,
• Varga János – ur. 1887, zm. 28.08.1914, 8 kompania polowa CK 83 Pułku Piechoty,
• Perger Kálmán – ur. 1889, zm. 31.08.1914, 9 kompania polowa CK 19 Pułku Piechoty,
• Mucha Flowir – ur. 1889, zm. 08.09.1914, 4 kompania polowa CK 71 Pułku Piechoty,
• Schwarcz Mihály – ur. 1886, zm. 30.08.1914, 8 kompania CK 19 Pułku Piechoty,
• Sirány Imre – ur. 1889, zm. 03.09.1914, 8 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Ferenci András – ur. 1891, zm. 04.09.1914, 10 kompania CK 26 Pułku Piechoty,
• Konzsics István – ur. ?, zm. 30.08.1914, 15 kompania CK 26 Pułku Piechoty,
• Kacsó László – ur. 1894, zm. 24.07.1915, 19 kompania polowa CK 82 Pułku Piechoty,
• Klinko András – ur. 1891, zm. 08.09.1914, 1 kompania polowa CK 71 Pułku Piechoty,
• Gasparik József – ur. 1891, zm. 30.08.1914, 4 kompania CK 19 Batalionu Strzelców Polowych,
• Incze Zoltán – ur. 1880, zm. 30.08.1914, 15 kompania CK 26 Pułku Piechoty,
• Makva Petér – ur.?, zm. 03.09.1914, 13 kompania CK 26 Pułku Piechoty,
• Pethö Pál – ur. 1892, zm. 31.08.1914, 11 kompania polowa CK 19 Pułku Piechoty,
• Máté István – ur. 1890, zm. 29.08.1914, 6 kompania polowa CK 19 Pułku Piechoty,
• Puskás István – ur. 1883, zm. 29.07.1915, kompania zapasowa CK 82 Pułku Piechoty,
• Sax Henrik – ur. 1892, zm. 30.08.1914, 7 kompania polowa CK 12 Pułku Piechoty,
• Süveg János – ur. 1884, zm. 31.08.1914, 2 kompania CK 19 Pułku Piechoty,
• Kovács Vendel – ur. 1892, zm. 01.09.1914, 10 kompania CK 19 Pułku Piechoty,
• Kvassai András – ur. 1890, zm. 30.08.1914, 5 kompania polowa CK 12 Pułku Piechoty,
• Maisener János – ur. 1884, zm. 03.09.1914, 2 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Matirkó Jenö – ur. 1890, zm. 28.08.1915, CK 26 Pułk Piechoty,
• Ihász Sándor – ur. 1887, zm. 29.08.1914, 11 kompania polowa CK 19 Pułku Piechoty,
• Kovács József – ur. 1890, zm. 31.08.1914, 9 kompania polowa CK 19 Pułku Piechoty,
• Lörinczi József – ur. 1892, zm. 24.07.1915, 4/12 kompania marszowa CK 82 Pułku Piechoty,
• Horváth János – ur. ? , zm. 31.08.1914, 1 kompania Królewskiego Węgierskiego 18 Pułku Piechoty Obrony Krajowej,
• Kis Kálmán Ferenc – ur. ?, zm. 04.09.1914, 11 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Kaliczky József – ur. 1891, zm. 04.09.1914, 15 kompania CK 26 Pułku Piechoty,
• Rosmann Jenö – ur. ?, zm. 03.09.1914, 13 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Soós Kálmán – ur. 1884, zm. 28.08.1914, 8 kompania polowa CK 83 Pułku Piechoty,
• Szalánczi Ferenc – ur. 1891, zm. 01.09.1914, 5 kompania CK 19 Pułku Piechoty,
• Kruzsicz István – ur. 1892 , zm. 30.08.1914, 15 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Angyalosz Rudolf – ur. 1891, zm. 30.08.1914, 3 kompania polowa CK 12 Pułku Piechoty,
• Bugja István – ur. 1892, zm. 22.07.1915, 1 kompania zapasowa CK 82 Pułku Piechoty,
• Csepela Károly – ur. ?, zm. 09.09.1914, 5 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Fereméry András – ur. ? , zm. 04.09.1914, 10 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Gorza Jenö – ur. 1885, zm. 29.08.1914, 15 kompania polowa CK 83 Pułku Piechoty,
• Kálmán József – ur. 1888, zm. 06.09.1914, 1 batalion zapasowy CK 83 Pułku Piechoty,
• Kiss Dezsö – ur. 1889, zm. 06.09.1914, 1 batalion zapasowy CK 83 Pułku Piechoty,
• Lichtner Michály – ur. ?, zm. 07.09.1914, 5 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Hacskó István – ur. ? , zm. 01.09.1914, 15 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Kara Lipót – ur. ? , zm. 28.08.1914, 2 kompania CK 26 Pułku Piechoty,
• Rencz László – ur. 1888, zm. 27.08.1915, CK 26 Pułk Piechoty,
• Morawek Károly – ur. 1883, zm. 05.09.1914, 8 kompania CK 19 Pułku Piechoty,
• Györig János – ur. ?, zm. 02.09.1914, 13 kompania polowa CK 26 Pułku Piechoty,
• Novák Lajos – ur. 1885, zm. 02.09.1914, 7 kompania polowa CK 12 Pułku Piechoty. Szwagier Karola Odráski, którego prawnuk również ma swój wkład w publikację tego materiału, Odráska, żołnierz 3 kompanii CK 12 Pułku Piechoty, także nie przeżył wojny. Poległ 05.10.1914 r., pogrzebany został na cmentarzu wojennym Stale w gminie Grębów,
• Schmitt von Gusztáv – ur. ?, zm. 07.09.1914, 3 kompania karabinów maszynowych CK 26 Pułku Piechoty. Poległ w Zaraszowie, pochowany na tamtejszym cmentarzu wojennym.

Po słowie 

Szacuje się, że w I Wojnie Światowej życie straciło 8,5 mln żołnierzy, 30 mln zostało rannych, z czego 7 mln doznało trwałych uszczerbków na zdrowiu. Nawet ci, którzy nie odnieśli fizycznych ran, byli często okaleczeni psychicznie. Choć wojna się skończyła, oni nadal ją przeżywali, nierzadko do końca życia. PTSD istniał, tyko nikt go nie diagnozował i nie był w stanie pomóc takim ludziom. Wielka Wojna była też pierwszym konfliktem, w którym na taką skalę ucierpiała ludność cywilna. W wyniku działań wojennych, chorób i głodu życie straciło nawet 5 mln osób cywilnych. Pomimo takiego ogromu strat wojna nie rozwiązała większości konfliktów, co 21 lat później doprowadziło do wybuchu II Wojny Światowej.

Autor: Piotr Zarośliński

Fot: Juraj Vencel