Buddyzm: w co wierzą Azjaci?

Buddyzm można tłumaczyć jako „Nauka Przebudzenia”. Jest to system filozoficzno-religijny, w którym nie wyznaje się żadnego bóstwa, jak i nie neguje się jego istnienia.

Budda

Budda to określenie człowieka „oświeconego”. Oznacza ono „ten, który się przebudził”. A obudził się po to, by zobaczyć prawdę. Po raz pierwszy określenia użyto, by nazwać założyciela nowego systemu filozoficzno-religijnego, później nazywanego buddyzmem.

Założyciel buddyzmu

Za założyciela buddyzmu uważa się Siddhartha Gautamę. Pochodził z książęcej rodziny indyjskiej. Przyjęto, że żył od ok. 560 do 480 r. p.n.e. Jednak niedawno archeolodzy na podstawie badań oszacowali, że Budda prawdopodobnie urodził się w 623 roku. Miejsce urodzenia nie jest też do końca znane. W zapisach o założycielu buddyzmu pojawiają się przynajmniej dwa. Pierwsze z nich to okolice Lumbini, która ocenie leży na granicy Indii i Nepalu. Ekspert zabytków Alok Tulathar tłumaczy, że Budda w rzeczywistości urodził się w Kapilavastu, obecnie znajduje się ono na terenie Nepalu. Mówi też, że w czasach nauk Buddy nie istniały ani Nepal, ani tak rozumiane Indie, przez co nie można powiedzieć, że był Nepalczykiem czy też Indusem.

Według tradycji Maya żona króla Kapilavastu miała urodzić Siddharthę w gaju. Według opowiadań dziecko od razu po porodzie wstało na nogi i przeszło się po kwiecie lotosu.

Ojciec Siddartha wychowywał go pod kloszem, pokazywał mu idealny świat, w którym nie ma głodu czy zła. Budda, po zobaczeniu prawdy, odszedł z domu i oddał się medytacji i ascezie. Nie mógł zrozumieć, dlaczego świat tak wygląda i dlaczego jest w nim tyle zła. Dlatego też postanowił odmienić swoje życie na zawsze. Na początku próbował różnych szkół hinduizmu, ascezy i odosobnienia, aż w końcu założył swoją religię.

Początki religii

Buddyzm powstał na terenie, który należy współcześnie do Indii. Bardzo szybko rozrósł się do rangi dobrze zorganizowanej religii. Praktykowany był przez mnichów, mniszki czy też ludzi świeckich. Zasady religijne spisano w formie dużego kanonu. Wymyślono też wizerunki Buddy, które miały stać w świątyniach czy innych świętych miejscach. Miały być one obiektami powszechnego kultu. Z czasem buddyzm rozlał się na całą Azję.

W czasach, gdy ówcześnie nowa religia się rozrastała, w Indiach panował ogromny głód i epidemie. Niedostatek żywości spowodowany był przez ogromne powodzie i susze. Ludność była dziesiątkowana, bramini składali ofiary bogom. Jednak życie ludności nie za bardzo ich interesowało. W tamtym czasie było duże rozwarstwienie społeczne. Ludność podzielona była na kasty, które odpowiadały poziomowi majętności. Bramini stworzyli porządek, w którym samych siebie stawiali na górze hierarchii społecznej. Taki obrót sprawy nie bardzo podobał się Buddzie.

Zasada złotego środka

Stworzenie Zasady Złotego Środka to jedne z największych osiągnięć założyciela buddyzmu. Odkrył ją dopiero po pewnym czasie, żyjąc jako asceta. Nauczył się, że nie można popadać w skrajności. Budda uważał, że człowiek powinien porzucić pogoń za ziemskimi pragnieniami. Jednak nie powinien też popadać w ascezę. Miał wiele wątpliwości odnośnie do zasad i funkcjonowania wielu religii ówczesnego świata. Założyciel buddyzmu miał ogromne poczucie misji. Nie uważał się też za twórcę nowej religii.

„W swoich rozważaniach Budda opierał się na wizji świata rdzennych mieszkańców Doliny Indusu — światopoglądzie w dużym stopniu związanym założeniami hinduizmu. Aby zrozumieć buddyzm, należy więc poznać sposób postrzegania czasu i przestrzeni przez mieszkańców starożytnych, buddyjskich Indii. Był on bowiem wspólny dla ich wszystkich- nieważne czy byli wyznawcami brahmanizmu, janizmu czy buddyzmu”.

Krąg narodzin i czas

Krąg narodzin w starożytnych Indiach nie miał początku ani końca. Wyróżniano cztery kręgi, w których każdy trwał 20 kalp. Kapla w tamtych okresie była jednostką czasu. Te cztery kręgi to:

• Zniszczenie: dobry początek, po którym następuje stopniowy upadek. Świat dotyka klęska ognia, wody oraz wiatru.
• Spustoszenie: w nim wszechświat jest ciemny i pusty. Istnieje jedynie wiatr z nasionami karmy.
• Odnowa: to etap, w którym wszystko odradza się na nowo.

4. Ziemia, 3. Metal, 2. Woda, 1. Wiatr

W tamtych czasach wierzono, że wirujący wiatr stworzył dysk z wody. Nieczystości z niego płynęły do góry i formowały dysk z metalu. Potem dysk się łamał i tak powstała ziemia.

• Trwanie: etap ochrony. Na końcu tego etapu powstają istoty żywe.

Przestrzeń

Góra Sumeru jest swego rodzaju kosmiczną osią. Łącznikiem, który łączy niebo i ziemię. Według koncepcji kosmologicznych owa góra jest centrum wszechświata, pod względem fizycznym i znaczeniowym. Na samym jej szczycie znajdują się pałace bogów. Wkoło niej znajduje się siedem łańcuchów górskich oraz ocean, na którym znajdują się cztery lądy:

• Północ- kwadrat
• Zachód- koło
• Południe- trapez
• Wschód- półksiężyc

Sam wszechświat składa się z kilku warstw. Na szczycie znajduje się królestwo „bez postaci”. Nie możliwe jest jego zbadanie za pomocą zmysłów. Nie można też go poznać. Dalej znajdują się krainy, które mają formę. Można ich doświadczyć, dzięki medytacji. Dzięki, której można zobaczyć przyjemne dla oka widoki i poczuć spokój.

Następnie niżej znajduje się kraina pragnień. Składa się ona z szczęściu poziomów. W tej części żyją ludzie. Znajduje się w niej sześć ścieżek odrodzenia. Na samym ich szczycie jest poziom bogów, nazywanym (deva). Na środku pomiędzy przestrzenią boską a, ludzką znajduje się półboska (asura). Ludzie i zwierzęta mieszkają w części nazywanej (Jambudvipa). Niżej leży ponura kraina, w której zamieszkują wygłodniałe duchy. Jest to sfera pełna bólu i cierpienia. Istoty w niej zamieszkałe zawsze są głodne. Na samym dole znajduje się piekło. Istnieje w nim osiem poziomów. Ostatni jest miejscem, w którym tortury nigdy się nie kończą.

Buddyzm

Podążanie szlachetnymi ścieżkami buddyzmu nie zawsze było takie proste. W niektórych warstwach społecznych nowa religia nie była zbyt popularna. Były to takie grupy społeczne jak:

• Wajśjów-kupców
• Śurdów-sług (przez swoje liczne obowiązki nie byli w stanie poświęcać całego czasu oraz skupienia na tak trudnych do realizacji celach)

By wyjść naprzeciw ludziom bardzo zajętym, którzy by chcieli wyznawać buddyzm, ale nie mają dużo czasu, tak więc powstał- buddyzm mahajana. Zakładał on osiągnięcie oświecenia przy pomocy oddania się swoim obowiązkom. Dało to możliwość wielu ludziom do wyznawania buddyzmu i osiągnięcia oświecenia.

Nowa religia azjatycka była też wpierana przez państwo. W 260 r. p.n.e. król Aśoka przeszedł na buddyzm po zakończeniu krwawej wojny z królestwem Kalinga. Chciał wyrzec się przemocy i uniknąć kolejnych tak strasznych wojen. Mogło mu też chodzić o zjednoczenie władanego ludu, by nie było podziałów, co spowodowałoby ułatwienie zarządzania cesarstwem.

Zasady buddyzmu

Podstawą buddyzmu są Cztery Szlachetne Prawdy, które zostały głoszone przez Buddę. Są to prawdy, o:

• Cierpieniu
• Przyczynie cierpienia
• Ustaniu cierpienia
• Ścieżce prowadzącej do ustania cierpienia

Pierwsza z nich dotyczy starzenia, śmierci, rozpaczy, bólu, rozłąki oraz niezaspokojonego pożądania, które staje się przyczyną bólu. Druga dotyczy pragnienia zmysłowej przyjemności, stawania się i niszczenia. Trzecia prawda mówi o wyrzeczeniu się, zaniechaniu i wyzwoleniu od pragnienia. Ostatnia ścieżka pokazuje drogę, jaką trzeba pokonać, by uwolnić się od stanu cierpienia. Może to być możliwe poprzez właściwe poglądy, postanowienia, mowę, działanie, życie, dążenie, skupienie i medytację.

Budda przedstawiał też Ośmiorakie Ścieżki, są to drogi:

• Słusznego poglądu
• Słusznej myśli
• Słusznego słowa
• Słusznego czynu
• Słusznego zajęcia
• Słusznego dążenia
• Słusznego skupienia
• Słusznej medytacji

Według wierzeń buddystów podążanie tymi ścieżkami prowadzi do wyzwolenia z samsary, czyli ciągłego odradzania się w innym ciele. Uniknięcia ponownej śmierci i cierpienia.

Wielu zwolenników takiej drogi do oświecenia wstępowało do klasztoru. W ten sposób narodził się- monastycyzm- życie klasztorne, życiowa droga, w której religia jest w centrum odczuć i postępowania. Odrzuca wszystkie świeckie sprawy i dążenia i oddaje się sprawom duchowym w ramach określonego zakonu.

Indywidualne spojrzenie na jednostkę, bez oceniania względem majętności i pochodzenia, było bardzo motywujące dla urodzonych w niższych kastach. Przez co niższe warstwy bardzo chętnie przyjmowały nową religię za swoją.

Buddyzm pokazał ludziom, że każda osoba powinna uzyskać oświecenie w swoim życiu. Sugerował, że urodzenie w konkretnej kaście nie jest karą za grzechy z poprzednich wcieleń. Nowo powstała religia dała też, wiele różnych możliwości i przywilejów kobietom np. mogły zostać mniszkami. Buddyzm dawał każdemu możliwość rozwoju poza rodzinnym domem.

Karma w buddyzmie

Buddyści uważają, że karma jest zamierzonym działaniem, a nie efektem czy przeznaczeniem. Uważa się też, że postępowanie określonej osoby oceniać trzeba poprzez wolę lub zamiar, które motywowały dany czyn. Jeśli postępuje w określony sposób przez swój gniew, pragnienie, chciwość, niewiedzę to przyniesie to szkodliwe owoce. Jeśli czynieniu określonych rzeczy człowiek wyzbywa się pragnień, gniewu, miłością i dobrocią itd., przyniesie to, dla niego pozytywne wydarza

Buddyści dzielą złe czyny na działania:

• Ciała (zabójstwo, kradzież, nieprawe współżycie płciowe)
• Mowy (kłamstwo, plotkowanie, nieuprzejmość, przesadna gadatliwość)
• Umysłu (pożądanie, gniew, nieprawdziwe poglądy)

„Według buddyzmu karma może odradzać się w czasie trwania życia, dojrzewać w następnym odrodzeniu lub w późniejszych odrodzeniach. Ponadto karma może być regenerująca, wspierająca, przeciwstawna i niszcząca, a także ciężka, nawykowa, bliska śmierci i nagromadzona. Ciężka karma jest wynikiem zabicia ojca lub matki, zabicia świętego, zranienia Buddy lub przyczynienia się do podziału we wspólnocie mnichów”.

Buddyjska Nirwana

Nirwana to swego rodzaju złożony stan istnienia. Jest ucieczką od cierpienia świata i urzeczywistnienia jedności ze wszechświatem. Osoba, której dusza wejdzie w stan nirwany, może porzucić ponowne odrodzenie się. Będzie mogła istnieć duchowo, bez materialnego ciała.

Buddyzm w Japonii

Do tego kraju dotarł on w VI w. W tym też czasie powstały pierwsze świątynie, a potem liczne uczelnie religijne. Nowa religia cieszyła się dużym poparciem na początku głównie wśród arystokracji. Z czasem zyskała przychylność również przez ród cesarski. Japonia, wyznając nową religię, jako swoją, przejęła też niektóre elementy kultury chińskiej np. pismo.

W XX wieku w Japonii buddyzm przeżył swoje odrodzenie. W tym kraju dominującym kierunkiem jest „zen”. Odrzuca on zewnętrzny kult Buddy i wiarę w religijną moc świątyń. Według systemu japońskiego zbawienie według zen polega na wyciszeniu się i odkryciu w sobie natury Buddy, dzięki czemu człowiek dozna olśnienia jak założyciel buddyzmu. Wyznawcy japońscy nie modlą się, zamiast tego medytują pod nadzorem swojego mistrza.

Kierunek zen miał bardzo duży wpływ na kształtowanie się kultury japońskiej o obyczajowość. Można to dostrzec bardzo mocno w malarstwie, w literaturze czy w życiu codziennym Japończyków. W Japonii m.in. bardzo mocno celebruje się takie czynności jak picie herbaty.

Tybetańska odmiana buddyzmu

Tybetański buddyzm to druga odmiana owego systemu. Inaczej nazywana jest także lamaizmem. Dominuje on religijnie względem ilości wyznawców w Tybecie, Mongolii i kilku republikach rosyjskich. Buddyzm tybetański nazywany jest też „buddyzmem trzech pojazdów”, gdyż zachował trzy główne nurty: hinajanę, mahajanę i wadżrajanę.

Tybetańska odmiana buddyzmu charakteryzuje się kultywowaniem tantr wadżrajany. Ponadto istnieje osiem wielkich systemów praktyk Tybetu. Są to:

• Tantry wewnętrzne (ningma)
• Oryginalne praktyki tradycji (kadam)
• Praktyki lamdre
• Tradycja kagju
• Praktyki szangpa
• Praktyki „uspokojenia”
• Praktyki „Sześcioczęściowej Wadżra Jogi”
• Praktyki „Podejścia i Zrealizowania Trzech Wadżr” dotyczące ciała, mowy i umysłu

Wyżej wymienione to tantry jogi najwyższej. Takie praktyki mają na celu doprowadzenia człowieka do doświadczenia natury rzeczywistości i umysłu.

Występowanie buddyzmu w Polsce

Chociaż buddyzm nie jest dominującą religią, to w naszym kraju jest wielu jego wyznawców. Zazwyczaj są to głównie osoby, które są związane ze wspólnotami zen oraz szkołami buddyzmu tybetańskiego. Co ciekawe Buddyjskie związki wyznaniowe w naszym kraju są nawet zarejestrowane w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. Obecnie w Polsce istnieje 14 takich wspólnot. Organizują one różnego rodzaju spotkania nauczycieli, kursy medytacyjne i cykliczne praktyki w swoich ośrodkach. Nad współpracą między owymi wspólnotami czuwa Polska Unia Buddyjska.

Autor: Patrycja Żero

Fot. Canva