Z wizytą u Koźmianów – Piotrowice

O historii i zabytkach wsi należącej niegdyś do poety Kajetana Koźmiana w tekście poniżej.

Piotrowice położone są około dwudziestu kilometrów od Lublina. Przepływająca przez wieś rzeka Bystrzyca (dopływ Wieprza) sprzyjała osadnictwu.Pierwsze wzmianki o tej miejscowości pochodzą z 1409 roku. Wartym odnotowania faktem jest, iż do 1954 roku istniała gmina Piotrowice. Obecnie wieś stanowi sołectwo gminy Strzyżewice.

Dwór Kajetana Koźmiana

Piotrowicki dwór pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Podczas działań wojennych, jakie toczyły się na tym terenie w latach 1914 – 1915 został poważnie uszkodzony. Wyremontowano go dopiero w 1955 roku. Po ślubie z Anną Kiełczewską Piotrowice, wraz z sąsiednią wsią Bystrzycą, zakupił ojciec Kajetana – Andrzej Alojzy Koźmian h. Nałęcz. Poeta spędził tu dziecięce lata. Powracał do Piotrowic także z Warszawy, gdzie pełnił wiele stanowisk urzędniczych i politycznych: sekretarza Lubelskiej Komisji Porządkowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej, administratora rządowego w Księstwie Warszawskim, członka rzeczywistego warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, sekretarza Rady Generalnej Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego, administratora rządowego w Królestwie Polskim, nadzwyczajnego radcy stanu Królestwa Polskiego, dyrektora administracji krajowej w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, dyrektora generalnego w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, senatora – kasztelana Królestwa Polskiego, członka Rady Stanu Królestwa Polskiego. Po upadku powstania listopadowego osiadł na stałe w rodzinnym dworze. To tutaj powstały m.in. “Ziemiaństwo polskie”, “Pamiętniki”, “Stefan Czarniecki”.

Kajetan Koźmian zmarł 7 marca 1856 roku w Piotrowicach. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Bychawce.

Młyn

Nad rzeką Bystrzycą podziwiać możemy nieczynny już dziś stary młyn wodny, od 1929 roku turbinowy, dworski, budowany przy częściowym wykorzystaniu materiału rozbiórkowego ze starego wiatraka.

Pomnik – mogiła na skraju lasu

Tragiczne wydarzenia z czasów II Wojny Światowej na skraju lasu nieopodal młyna zostały upamiętnione w 2010 roku przez Zespół Szkół Publicznych w Bystrzycy Starej oraz fundację “Pamięć, Która Trwa”.

Niemcy kwaterowali w szkole w Bystrzycy. Pojmanych Żydów przetrzymywali w areszcie, tzw. kozie. Kiedy liczba aresztantów liczyła 4 – 5 osób wyprowadzano ich do lasu i mordowano. Pochówek ofiar zlecano przez wójta miejscowym Polakom. W razie nie wypełnienia rozkazu mieli być rozstrzelani razem z Żydami. Najokrutniejszym z oprawców był nieznany z nazwiska Czech w niemieckim mundurze. “Gut man, zu viel arbeit” – kwitował zawsze dobrze wykonane przez Polaków “zadanie”.

Na ułożonych w miejscu egzekucji głazach możemy przeczytać: “Miejsce pochówku 4 Żydów zamordowanych przez hitlerowców. W tym lesie w 4 mogiłach spoczywają szczątki 12 Żydów okrutnie zamordowanych w latach 1942 – 1943”. Obok miejsca pochówku znajduje się krzyż.

Cmentarz wojenny

W zachodniej części wsi, przy drodze prowadzącej do Marianki i Kajetanówki, znajduje się cmentarz z okresu I Wojny Światowej. Obiekt założono w roku 1915 z polecenia władz austriackich. Pierwotnie składał się z 21 mogił zbiorowych i 15 pojedynczych. Spoczywa w tym miejscu 320 żołnierzy austro – węgierskich i 248 rosyjskich poległych w 1914 i 1915 roku. W latach ‘20 przeniesiono tu także poległych pogrzebanych wcześniej w innych lokalizacjach, np. z pobliskiej Kajetanówki.

Obecnie teren cmentarza porastają drzewa. Częściowo zachowały się rów i wał ziemny otaczające cmentarz. Widoczne są również zarysy mogił, choć brak na nich krzyży.

Źródełka

Źródełka w Piotrowicach są jednymi z największych naturalnych źródeł na Wyżynie Lubelskiej. Biją z mocą sześćdziesięciu litrów na sekundę. Zasilają wody Bystrzycy. Dawniej stanowiły źródło wody pitnej.

Droga świętego Jakuba

Przez Piotrowice przebiega również jedna z Dróg św. Jakuba. Istniejąca od ponad tysiąca lat Droga św. Jakuba jest jednym z najważniejszych chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych, obok szlaków do Rzymu i Jerozolimy. Jest to szlak pielgrzymkowy do katedry w Santiago de Compostela w północno-zachodniej Hiszpanii. Według przekonań pielgrzymów w katedrze tej znajduje się ciało św. Jakuba Większego Apostoła. Nie ma jednak jednej trasy pielgrzymki – uczestnicy mogą dotrzeć do celu jednym z wielu szlaków. Droga oznaczona jest muszlą św. Jakuba i żółtymi strzałkami.

Piotr Zarośliński

Fot: Archiwum prywatne