Psychiatria dziecięca w Polsce z perspektywy publicznej ochrony zdrowia

Podstawowym problemem psychiatrii dziecięcej w Polsce jest za niska liczba lekarzy specjalistów. Idąc za rejestrem Naczelnej Rady Lekarskiej, w naszym kraju jest około 500 psychiatrów wyspecjalizowanych z psychiatrii dzieci i młodzieży. Zdaniem dziecięcej konsultantki krajowej do spraw psychiatrii, dr Aleksandry Lewandowskiej, mamy do czynienia z kilkunastoma latami zaniedbań w tym obszarze.

System jest niewydolny i przeciążony

Analiza danych otrzymanych przez krajowego konsultanta do spraw psychiatrii, jeżeli zestawimy ze sobą rok 2019 i 2022, pokazuje, że liczba pacjentów powyżej 13 roku życia jest o 168% większa, natomiast pacjentów do 13 roku życia jest o 87% więcej. Odziały psychiatryczne są przepełnione. Terminy oczekiwania na wizytę u psychiatry dziecięcego w ramach NFZ są odległe i mogą wynosić nawet do roku. W sektorze prywatnym konsultacja ze specjalistą to koszt od 340 do nawet 480 złotych. Oddziały młodzieżowe dla pacjentów powyżej 13 roku życia obłożone są w 85 procentach. Szacuje się również, że 70 procent pacjentów potrzebuje pomocy terapeutycznej, natomiast pozostałe 30% wymaga skierowania na oddział i pomocy specjalisty psychiatry.

Z danych pochodzących z Resortu Zdrowia na temat sytuacji kadrowej w psychiatrii dziecięcej i młodzieżowej wynika, że w latach 2014-2023 liczba lekarzy wykonujących zawód wzrosła z poziomu 346 do 532. Oprócz tego rośnie liczba lekarzy, którzy specjalizują się w tej dziedzinie i jest to 271 osób, z czego 199 to rezydenci. Wiceminister Resortu Zdrowia Waldemar Kraska poinformował, iż patrząc przez pryzmat ostatniej dekady liczba personelu lekarskiego nawet nie podwoiła się, natomiast liczba pacjentów tak. Jeżeli chodzi o podział na województwa największa liczba specjalistów psychiatrii dziecięcej pracuje na Mazowszu, w Małopolsce oraz na terenie województwa łódzkiego i dolnośląskiego. Największe braki kadrowe występują w województwach: warmińsko-mazurskim, opolskim, lubuskim.

Rośnie liczba dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi

Ministerstwo Zdrowia w oparciu o dane pozyskane z badania EZOP II, czyli kompleksowej analizy stanu zdrowia psychicznego społeczeństwa i jego uwarunkowań, przeprowadzonej przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie podaje, że zaburzenia psychiczne dzieci w przedziale wiekowym od 0 do 6 lat dotyczyły w 2021 roku około 16%. W grupie wiekowej 7-17 lat zaburzenia psychiczne dotyczą ponad pół miliona pacjentów. Natomiast najwyższa Izba Kontroli, powołując się na dane otrzymane od Policji, ustaliła, że na przestrzeni ostatnich pięciu lat liczba zgonów w następstwie prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży do lat 18 wzrosła o 9%. W 2022 r. liczba prób samobójczych wyniosła 2031, z czego 150 zakończyło się zgonem. Prawdopodobnie jednak liczba ta jest dużo większa, ponieważ podane liczby dotyczą przypadków zgłoszonych organom ścigania.

W odpowiedzi na liczne interpelacje, m. in. posłanki Magdaleny Sroki, wspominany wiceminister Waldemar Kraska udzielił odpowiedzi na pytania dotyczące sytuacji oraz sposobu finansowania psychiatrii dziecięcej. Resort Zdrowia poinformował, że w ciągu ostatnich czterech lat znacząco wzrosły nakłady finansowe na psychiatrię dzieci i młodzieży. Z poziomu 258.7 milionów złotych do 737,7 mln złotych w 2022 roku, w roku bieżącym kwota ta będzie wynosić ponad miliard złotych. Finansowanie systemu nie pochodzi tylko i wyłącznie z zasobów budżetu NFZ. Resort stara się pozyskiwać fundusze również z innych źródeł.

Źródła finansowania

Ministerstwo Zdrowia w 2021 roku pozyskało z funduszu covidowego 52 mln zł na wsparcie ośrodków, które mogły złożyć wnioski na pomoc infrastrukturalną. Według danych Ministerstwa, z pieniędzy tych skorzystało 31 podmiotów. W trakcie realizacji jest również program wsparcia oddziałów psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży na lata 2022-2023, na który przeznaczona jest kwota 80 mln złotych. Jak podaje wiceminister, na wsparcie infrastrukturalne podmiotów specjalizujących się w psychiatrii dzieci i młodzieży przeznaczono 170 milionów.

Kolejnym źródłem finansowania poza NFZ jest Norweski Mechanizm Finansowania na lata 2014-2021. Projekt ten ma być zrealizowany do kwietnia 2024 roku w ramach programu ,,Zdrowie’’. Wiceminister poinformował również, że w ramach składki zdrowotnej odprowadzanej do ZUS lub KRUS na psychiatrię przeznaczono 4,13% całościowego przychodu NFZ.

Reforma systemu

System psychiatrii dziecięcej i młodzieżowej jest reformowany i w zasadzie budowany od nowa. Reforma systemu opiera się na opiece, która ma być udzielana na III poziomach referencyjności. Kluczowe jest zbudowanie pierwszego z poziomów, który odpowiada za świadczenia opieki środowiskowej: I poziom referencyjny realizowany jest w dwóch wariantach: ośrodek środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży oraz jako zespół tej opieki, II poziom referencyjny to centra zdrowia psychicznego z wariantami poradni zdrowia psychicznego oraz poradni i oddziału dziennego, III poziom referencyjny to odział szpitalny całodobowy.

Reforma przeciążonego systemu trwa, a psychiatria dzieci i młodzieży to problem, który będzie rozwiązywany przez lata. Głównie ze względu na brak wystarczającej liczby lekarzy wyspecjalizowanych w tej dziedzinie, braku kadry medycznej, wzrostu liczby zaburzeń psychicznych różnego rodzaju wśród najmłodszych pacjentów.

Autor: Marcin Kocemba

Fot. Canva.com