O malowniczej wsi położonej w powiecie krasnostawskim na Lubelszczyźnie, jej historii i zabytkach w tekście poniżej
Krupe to niewielka wieś położona w gminie Krasnystaw. Zamieszkuje ją niewiele ponad siedmiuset mieszkańców. Przez miejscowość przebiegają szlaki turystyczne: Ariański oraz Renesansu Lubelskiego.
Zamek w Krupem
W 1492 roku Jerzy Krupski herbu Korczak wybudował w Krupem niewielki zamek. Następnie właścicielem zamku został Samuel Zborowski herbu Jastrzębiec oraz spokrewnieni z nim Gnoińscy. Zborowski otoczył budowlę murem z gankami strzelniczymi. Zamek posiadał w tym czasie cztery baszty ozdobione herbem Jastrzębiec oraz wieżę bramną. Zamku strzegła ponadto fosa i most zwodzony.
W 1577 roku wieś stała się własnością Pawła Orzechowskiego, który rozbudował zamek, nadając mu renesansowy kształt. W 1656 r. zamek został zniszczony przez Szwedów, w 1665 r. strawił go pożar, dopiero w 1670 r. został odbudowany przez nowych właścicieli, którymi zostali potomkowie Mikołaja Reja. Następnie zamek przechodził z rąk do rąk. Kolejnymi właścicielami zamku byli Niemirycze i Buczaccy herbu Pilawa. Po wygaśnięciu tego ostatniego rodu, król Stanisław August Poniatowski przywilejem z dnia 5 października 1774 roku, nadał ich dobra Janowi Michałowi Rejowi. W 1782 roku Krupe było własnością Mrozowickich herbu Prus III.
W 1794 roku na zamku wybuchł kolejny pożar, po którym nie został już odbudowany. Kolejne zniszczenia przyniosły wojny, obiekt mocno ucierpiał w 1915 i 1944 roku. Ruiny tej wspaniałej niegdyś budowli dopiero w 1962 roku doczekały się konserwacji i wzmocnienia.
Dwór w Krupem
Dwór został wzniesiony przez Jana Michała Reja w latach 1779 – 1782, gdy znajdujący się tuż obok zamek nie nadawał się już do zamieszkania. W 1840 dokonano przebudowy dworu, a w latach 1880, 1936 i 1951 poddawano go odnowieniu.
Częsta zmiana właścicieli sprawiła, że majątek zaczął popadać w ruinę. W 1944 roku został rozparcelowany, a sam dwór w 1995 roku został sprzedany przez gminę w ręce prywatne.
Kościół Matki Bożej Częstochowskiej
Wzniesiony został jako cerkiew prawosławna w 1905 roku na podstawie projektu Aleksandra Puringa. Na patrona świątyni wybrano św. Jana Teologa. Była cerkwią filialną parafii w Bończy. Po wywiezieniu z Chełmszczyzny ludności ukraińskiej wyznania prawosławnego, cerkiew została przekształcona na kościół katolicki podczas II Wojny Światowej. Tak w 1946 roku powstała parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Krupem. Obiekt poddano zmianom, które miały za zadanie zatrzeć pierwotny styl budynku. Najbardziej istotne z nich dokonały się w latach 1946 i 1965.
Bracia polscy
Miejscowość związana jest z działalnością braci polskich (potocznie zwanych arianami). Była to unitariańska wspólnota religijna, wyodrębniona w latach 1562- 1563 z polskiego Kościoła reformowanego. Stanowiła najbardziej radykalny odłam reformacji w Polsce. Powstał on dzięki niektórym teologom ewangelickim oraz uchodźcom z południowej i zachodniej Europy prześladowanym przez katolicką inkwizycję.
W 1658 roku, gdy przez Polskę przetaczał się potop szwedzki, uchwałą sejmu polskiego nakazano arianom w ciągu trzech lat zmienić wyznanie lub opuścić kraj. W innym przypadku przynależność do zboru braci polskich miała być karana śmiercią. W 1659 roku wymogi te zostały jeszcze mocniej zaostrzone, gdyż została dopuszczona zmiana wyznania wyłącznie na katolicyzm. Czas na to skrócono do dwóch lat. Arianie po wygnaniu z Rzeczypospolitej kontynuowali swoją działalność m.in. w Siedmiogrodzie, Niderlandach i Prusach Książęcych. Ich ostatnie wspólnoty za granicą wygasły w 1803 roku.
Na wzgórzu obok wsi Krupe znajduje się grobowiec braci polskich. Ma kształt ostrosłupa i uznawany jest za najwyższą z polskich piramid.
“Ojciec Jan”
22 listopada 1909 roku w Krupem przyszedł na świat Franciszek Przysiężniak “Ojciec Jan”, późniejszy porucznik artylerii Wojska Polskiego, oficer Narodowej Organizacji Wojskowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.
Dowodzony przez niego Oddział Partyzancki NOW-AK operujący w Lasach Janowskich był jedną z najlepiej wyposażonych jednostek tego typu w całym polskim podziemiu. Oddział (choć bez swego dowódcy) wziął udział w największej bitwie partyzanckiej z Niemcami na ziemiach polskich na Porytowym Wzgórzu.
Autor: Piotr Zarośliński
Fot. https://antekwpodrozy.pl/189-ruiny-zamku-w-krupem
