Sztuka dawna kojarzy się z wartością artystyczną, warsztatową, jak i materialną. Na myśl przychodzą wielkie, znane nazwiska jak Leonardo Da Vinci, Michał Anioł, Rafael, Hieronim Bosh, Andriej Rublow. Czy ktoś o zdrowych zmysłach odważyłby się kwestionować działalność takich malarzy? W obecnych czasach wielokrotnie deprecjonuje się współczesną sztukę. Jeden artysta może zaistnieć w chwili przez czynniki niekoniecznie związane z umiejętnościami, a inny, pomimo wielu lat zdobywania warsztatu, jest niezauważalny. Warto dodać, że dawni, choć dzisiaj cenieni, malarze również byli krytykowani i odbierani jako nowatorskie ujęcie ekscentrycznej twórczości.
Sztuka dawna, czyli co konkretnie?
Jednak żeby mówić o sztuce dawnej, należy wspomnieć o jej ramach czasowych. W Polsce datuje się ją na przełom XIX i XX wieku, zaś na zachodzie Europy i w Stanach Zjednoczonych są to dzieła z okresów wcześniejszych, tj. z XV i XVI wieku. Spowodowane jest to tym, że w naszej ojczyźnie wiele dzieł sztuki zaginęło. Trudno więc spotkać u kolekcjonerów lub na aukcjach to, co określane jako nowatorskie w Polsce, w zachodniej części odnosi się do kanonu i klasyki.
Zatem ikony jednocześnie są i nie są pojmowane jako sztuka dawna. Badając ich początki, trzeba wrócić do starożytnego Egiptu, ponieważ wywodzą się z malowideł nagrobkowych. Wtedy używano techniki enkaustyki, czyli wosku i pigmentów ziemnych, które cechują się niezwykłą trwałością przez wiele tysiącleci. Tam też przez stulecia podgrzewano wosk z naturalnymi pigmentami. Rozróżnia się ją na zimną i gorącą – przez temperaturę medium. Stosowano ją na różnych obiektach — od grobowców, po kamień, drewno czy papier. Malarstwo sztalugowe zawdzięcza początki ikonom, zatem odegrały one bardzo istotną rolę w dziejach sztuki.
Czym jest ikona?
Termin „ikona” pochodzi z języka greckiego: eikon, oznaczającego „wizerunek”, „portret”. Gdy kształtował się obraz chrześcijaństwa, w Bizancjum określano tym terminem wszelkie spostrzeżenia o Jezusie Chrystusie, Maryi, świętych, aniołach, jak również o wydarzeniach historycznych. Były to wizje malowane, jak i rzeźbione oraz przenośne albo nieprzenośne.
Obecnie termin ten używany jest najchętniej w odniesieniu do dzieł malarstwa sztalugowego, rzeźby, mozaiki lub wyobrażeń wykonanych jeszcze inną techniką. Tak pojmuje się istotę ikony w archeologii i historii sztuki. Odróżnia się malowidła ścienne a ikonę — malowidło ścienne, fresk czy mozaika są dziełami zależnymi. Dlaczego? Ponieważ kreuje całokształt przy korelacji budowli architektonicznej, podczas gdy ikona malowana na desce jest już dziełem zależnym. Prawdę mówiąc, ich przeznaczenie, istota i znaczenie są jednakowe, bo odróżnia się je, analizując pełnioną funkcję i wspomniane przeznaczenie, a nie samą istotę.
Warto zaznaczyć, że spotkanie człowieka z ikoną na każdego może działać inaczej. Dlatego pomocne są podstawy teologii, w tym Biblii. Można znaleźć w niej zapiski, co do uwieczniania wizerunków, ale wbrew temu, co zakładano w okresie ikonoklazmu – niszcząc wszelkie dzieła przedstawiające Boga i świętych, dopiero dostrzeżono ich wartość. To zjawisko wynikało z błędnie interpretowanych ksiąg Starego Testamentu. Artykułowane tezy ikonoklastów naprowadziły pierwszych Ojców Kościoła do niechęci wobec przedstawiania istot boskich w taki sposób, by je realnie widzieć na danym przedstawieniu. Paradoks polega na tym, że poprzez niszczenie dzieł, dostrzeżono ich wartość oraz rangę.
Technika pisania ikon
Pomimo kanonu technika pisania ikon może różnić się od siebie. Miały na to wpływ różne szkoły dla ikonopisów. Najbardziej można dostrzec te drobne detale w kompozycjach rysunku. Współcześni ikonografowie mają zatem wyzwanie, aby odnaleźć się na obecnym rynku sztuki ze światem ikon sięgającym wieki wstecz. Niektórzy reformują wypracowane zasady, by wnieść świeżość, inni zaś trzymają się ich, by nie zaprzepaścić tradycji. Warto podkreślić, że przy zachowaniu odpowiednich zasad nadal można wypracować swój oryginalny styl. Kanon nie ogranicza wszystkiego — jest drogowskazem do podążania we właściwym kierunku. Nie deformuje przyjętych wzorców, a porządkuje wątpliwą ekstrawagancję.
Zachęcam do zapoznania się z moim profilem na Instagramie, gdzie staram się łączyć tradycję ze swoim poczuciem estetyki — profil znajdziesz TUTAJ.
Autor: Julia Radzikowska
Instagram @mojepedzlemojswiat
https://www.instagram.com/mojepedzlemojswiat/
Fot. Archiwum prywatne Julii Radzikowskiej
